Các loại cafe và xu hướng tiêu dùng toàn cầu: Doanh nghiệp nên làm gì để xuất khẩu hiệu quả?
Cafe là một trong những ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, nhưng không phải loại nào cũng dễ dàng chiếm lĩnh thị trường quốc tế. Hiểu đúng về các loại cafe, nắm bắt xu hướng tiêu dùng cafe tại từng khu vực sẽ giúp doanh nghiệp định hướng sản phẩm phù hợp, gia tăng năng lực xuất khẩu cafe và giá trị thương hiệu trên thị trường toàn cầu.
1. Các loại cafe phổ biến trên thị trường thế giới
1.1 Arabica – “Nữ hoàng” của giới sành cafe
- Đặc điểm: Hương thơm thanh, vị chua nhẹ, caffeine thấp.
- Sản xuất chủ yếu: Brazil, Colombia, Ethiopia.
- Ưa chuộng tại: Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc.
- Ứng dụng phổ biến: Specialty coffee, cà phê pha máy (espresso), cà phê lạnh thủ công (cold brew).
- Xu hướng: Đang tăng trưởng mạnh trong thị trường cao cấp và phân khúc sức khỏe nhờ hàm lượng caffeine thấp.
Arabica chiếm tỷ trọng lớn nhất trong sản lượng cafe thế giới (khoảng 60–65% tổng xuất khẩu). Hạt Arabica có hương vị dịu, chua thanh và phong phú, hàm lượng caffeine thấp hơn Robusta. Arabica được trồng nhiều tại Mỹ Latinh (Brazil, Colombia, Honduras...) và châu Phi (Ethiopia, Kenya...), chủ yếu dùng cho cafe rang xay chất lượng cao và cafe specialty.
Giai đoạn 2020 - 2025, thị phần Arabica có xu hướng tăng nhẹ do nhu cầu cafe chất lượng cao tăng, đạt ~63,6% tổng xuất khẩu đầu niên vụ 2024/25, nhỉnh hơn so với ~60% năm trước. Arabica là lựa chọn chính của các nhà rang xay cao cấp và chuỗi quán lớn, phù hợp để pha bằng máy Espresso hoặc các phương pháp thủ công để làm nổi bật hương vị.
1.2. Robusta – “Chiến binh thầm lặng” từ Đông Nam Á
- Đặc điểm: Hương vị đậm, đắng, caffeine cao, giá thành thấp hơn Arabica.
- Sản xuất chủ lực: Việt Nam là nước xuất khẩu Robusta số 1 thế giới.
- Ưa chuộng tại: Trung Quốc, Đông Âu, Nga, thị trường công nghiệp (sản xuất cafe hòa tan, đóng lon).
- Ứng dụng: cafe hòa tan, espresso blend (phối trộn với Arabica), cafe lon RTD.
- Xu hướng: Được chú ý nhiều hơn nhờ công nghệ chế biến mới như lên men tự nhiên, honey, anaerobic.
Robusta chiếm khoảng 35–40% thị trường (chủ yếu từ Việt Nam, Brazil, Indonesia). Hạt Robusta có vị đắng gắt hơn, hàm lượng caffeine gấp đôi Arabica, thường được sử dụng trong cafe hòa tan (instant) và pha trộn trong espresso blend để tăng độ đậm và lớp crema.
Tại châu Âu, nhiều nước ưa chuộng phối trộn Robusta trong cafe espresso (ví dụ: các hãng Ý dùng ~10–30% Robusta trong blend để tạo vị mạnh). Giai đoạn 2020 - 2025, Robusta ngày càng được quan tâm do giá Arabica tăng cao. Nhiều nhà rang xay đã bổ sung thêm Robusta vào phối trộn nhằm giảm chi phí khi giá Arabica leo thang kỷ lục. Hệ quả là giá Robusta cũng tăng vọt vào năm 2023–2024, giá robusta thế giới đạt mức cao nhất trong gần 30 năm, với giá kỳ hạn cuối 2024 lên tới ~$5.528/tấn (tương đương ~2,50 USD/lb).
Robusta vẫn là nguyên liệu chủ chốt cho phân khúc cafe hòa tan giá bình dân và đáp ứng nhu cầu “caffeine mạnh” của một bộ phận người dùng. cafe đặc sản (Specialty Coffee) – Chất lượng thượng hạng, truy xuất nguồn gốc: “cafe đặc sản” dùng để chỉ những hạt cafe Arabica chất lượng cao, điểm cupping thường >80, có nguồn gốc đơn lô (single origin) và hương vị độc đáo. Đây là trọng tâm của “làn sóng cafe thứ ba”, với các quán cafe specialty nở rộ ở cả Mỹ lẫn châu Âu.
Trong giai đoạn 2020 - 2025, specialty coffee tăng trưởng mạnh nhờ người tiêu dùng muốn trải nghiệm mới lạ và khẳng định gu thưởng thức của bản thân. Nhiều khách hàng trẻ sẵn sàng chi trả cao cho cafe specialty có xuất xứ rõ ràng, canh tác bền vững và rang xay cầu kỳ.
Tỷ trọng đồ uống specialty cũng tăng: năm 2023 có 52% người Mỹ uống ít nhất một loại đồ uống specialty mỗi tuần (như latte, cappuccino...), so với mức ~41% của 5 năm trước đó . Specialty coffee hiện diện ngày càng nhiều cả trong kênh bán lẻ (dạng hạt rang xay cao cấp bán ở siêu thị) và kênh dịch vụ (quán cafe cao cấp).
1.3. Cafe hòa tan (Instant Coffee) – Tiện lợi, phổ thông:
Cafe hòa tan vẫn là một phân khúc quan trọng, nhất là ở châu Âu và châu Á. Châu Âu có truyền thống tiêu thụ cafe hòa tan cao (ví dụ: 80% hộ gia đình ở Anh luôn có cafe hòa tan trong nhà; Đông Âu và Nga cũng ưa chuộng loại này). Mỹ ít phổ biến cafe hòa tan hơn, nhưng thời kỳ đại dịch cũng chứng kiến mức tăng khi người dân tích trữ thực phẩm tiện dụng.
Ưu điểm của cafe hòa tan là pha chế nhanh, bảo quản dễ, giá rẻ phù hợp với người bận rộn hoặc thích thức uống pha liền. Tuy nhiên, nhược điểm là hương vị kém phong phú hơn cafe tươi. Giai đoạn 2020 - 2025, thị phần cafe hòa tan tương đối ổn định, thậm chí tăng nhẹ ở một số thị trường trong đại dịch. Các tập đoàn như Nestlé (hãng sản xuất Nescafé) chi phối mảng này. Xu hướng mới là các dòng hòa tan cao cấp (ví dụ: cafe hòa tan specialty, cold brew hòa tan) ra đời để đáp ứng nhu cầu cả về chất lượng lẫn tiện lợi.
1.4. Espresso và các đồ uống pha từ espresso
Espresso – loại cafe pha bằng máy đậm đặc – là nền tảng của văn hóa cafe châu Âu và đang phổ biến rộng tại Mỹ. Ở châu Âu, đặc biệt là Ý và Nam Âu, uống một shot espresso nguyên chất là thói quen thường nhật. Tại Mỹ, espresso thường được dùng làm nền cho các đồ uống pha chế như Latte, Cappuccino, Americano, Mocha...
Giai đoạn 22020 - 2025, nhóm đồ uống dựa trên espresso tiếp tục thống trị menu quán cafe. Theo khảo sát của Hiệp hội cafe Quốc gia Mỹ (NCA), Latte, Espresso và Cappuccino là những lựa chọn specialty phổ biến nhất, mỗi loại được ~16% người dùng Mỹ gọi trong các tuần khảo sát, dẫn đầu trong các loại đồ uống đặc sản . Tại châu Âu, các biến tấu như Espresso Macchiato, Flat White, Cortado cũng dần được ưa chuộng bên cạnh truyền thống espresso và cappuccino.
Điểm chung là người tiêu dùng ngày càng chuộng các đồ uống espresso kết hợp sữa (latte, cappuccino) – nhờ hương vị êm dịu, dễ uống – và xem chúng như một phần lối sống hiện đại. 14 25 Latte, Cappuccino và đồ uống pha sữa: Đồ uống pha cùng sữa (hoặc kem, sữa thực vật) như latte, cappuccino, mocha chiếm thị phần lớn trong phân khúc cafe ở cả Mỹ lẫn châu Âu. Latte (cafe sữa kiểu Ý) đặc biệt phổ biến trong giới trẻ tại Mỹ, thường được tùy biến với các hương syrup (vanilla, caramel, pumpkin spice, v.v.).
Khoảng 32% người uống cafe ở Mỹ thêm syrup tạo hương vị vào đồ uống của họ, trong đó vanilla, mocha, caramel là các vị được ưa chuộng nhất . Ở châu Âu, cappuccino (cafe sữa bọt) được ưa chuộng vào buổi sáng, còn latte và các biến tấu hiện đại thu hút giới trẻ tại các đô thị.
Giai đoạn 2020 - 2025 chứng kiến sự đa dạng hóa các loại thức uống cafe: từ latte đá, frappe (cafe đá xay) cho đến thức uống mới như flat white hay cold foam cold brew. Mặc dù vậy, thống kê cho thấy 85% người tiêu dùng vẫn thích cafe nóng hơn là đồ uống đá – cafe sữa nóng vẫn giữ vai trò chủ đạo, còn đồ uống lạnh tăng nhưng mang tính mùa vụ (phổ biến vào mùa hè).
Cafe lạnh và thức uống mới: Cold brew (cafe ủ lạnh), nitro cold brew và các loại cafe đá đã trở thành trào lưu những năm gần đây. Tại Mỹ, cold brew tăng trưởng nhanh (nhiều chuỗi lớn bổ sung cold brew vào menu), thu hút giới trẻ nhờ hương vị mượt và ít chua đắng. Ở châu Âu, cafe đá truyền thống không phổ biến tại Bắc Âu nhưng lại rất được ưa chuộng ở các nước Địa Trung Hải (ví dụ: caffè freddo ở Ý, café frappé ở Hy Lạp).
2. Xu hướng tiêu dùng cafe theo khu vực, đâu là thị trường tiềm năng cho doanh nghiệp Việt?
2.1. Mỹ & Canada: Ưu tiên trải nghiệm và sự tiện lợi
- Tăng trưởng mạnh mẽ ở cold brew, cafe đóng lon, RTD coffee.
- Gen Z quan tâm đến chất lượng hạt, sản xuất bền vững, bao bì thân thiện môi trường.
- Ưa chuộng cafe có chứng nhận: Fair Trade, Organic, Rainforest Alliance.
2.2. Châu Âu: Gu cổ điển nhưng rất đổi mới
- Thị trường tiêu dùng cafe lớn nhất thế giới.
- Thói quen uống espresso, cappuccino vẫn phổ biến, nhưng đang dịch chuyển sang cafe capsule, decaf, và hữu cơ.
- Người tiêu dùng thích sự minh bạch, yêu cầu cao về xuất xứ và tác động môi trường.
2.3. Trung Quốc & Hàn Quốc: Thị trường mới nổi với gu vị trẻ
- Sự bùng nổ của các chuỗi cafe (Luckin, Starbucks, Cotti).
- Thế hệ trẻ yêu thích cafe sữa, cafe muối, cafe cold brew mix vị.
- Xu hướng: Cá nhân hóa, sản phẩm kết hợp dinh dưỡng (functional coffee).
Thế giới cafe đang thay đổi từng ngày – từ hương vị truyền thống đến sự tiện lợi hiện đại và trách nhiệm xã hội. Doanh nghiệp Việt Nam, với lợi thế về nguyên liệu, kỹ thuật chế biến đa dạng và bản sắc văn hóa, hoàn toàn có thể nâng tầm giá trị xuất khẩu cafe. Tuy nhiên, muốn thành công, cần hiểu rõ xu hướng tiêu dùng cafe toàn cầu và đầu tư vào sản phẩm đúng hướng – từ Arabica chất lượng cao, Robusta lên men cho đến những sản phẩm sáng tạo như RTD, capsule hay specialty blend độc đáo.